Podróże Małe i Duże E&P: Ruiny walcowni, zapora Wióry

Ruiny walcowni w Nietulisku Dużym

Budynek walcowni

Po zakończeniu zwiedzania Iłży udaliśmy się do Nietuliska Dużego w celu zobaczenia ruin walcowni. Poruszając się drogą nr 9 w kierunku Ostrowca Świętokrzyskiego, po przejechaniu około 23 km, wjeżdżamy do wsi Nietulisko Duże. Po prawej stronie możemy wypatrywać zrujnowanych zabudowań i budynku szkoły, za tymi zabudowaniami skręcamy w prawo. Po przejechaniu kilkunastu metrów zatrzymujemy się na poboczu przy wejściu do ruin walcowni po drugiej stronie drogi widzimy kanał wodny. Cały teren jest otoczony cementowymi dość dużymi słupami, więc trudno go nie zauważyć. Od bramy do ruin mamy już tylko kilka maetrów.

Budynek walcowni

Walcownia w Nietulisku Dużym wchodziła w skład powstała w 1824 roku. Była ona ostatnim elementem kombinatu metalurgicznego rzeki Kamiennej. Pierwszym był wielki piec w Starachowicach, kolejnym pudlingarnie w Michałowie i Brodach. Zabudowania zakładu w Nietulisku Dużym położone były na dwóch osiach: produkcyjnej i komunikacyjnej. Do tej pierwszej należały: zbiornik wodny, kanał i budynek walcowni. Do drugiej natomiast: suszarnia, dwa budynki kontrolne, stajnia mała, budynek zarządu dyrekcji (aktualnie znajduje się tam szkoła), budynek stajni, magazyn wyrobów i osiedle mieszkaniowe. W walcowni znajdowały się: dwa ciągi walcarek(składające się z 40 par walców), nożyce do cięcia blach, tokarnia i piece grzewcze. Do napędzania tych urządzeń wykorzystano turbinę wodną (jedna z pierwszych zainstalowanych w Królestwie Polskim) i wielkie śród bierne koło wodne.

Budynek walcowni

Na początku swojej działalności zakład zatrudniał 150 pracowników i wytwarzał około 4800 ton żelaza walcowego rocznie. Po upadku powstania listopadowego majątek fabryczny przejął Bank Polski. Był to okres dużego rozwoju fabryki. W wyniku powodzi w 1903 roku, która zniszczyła zaporę w Brodach i odcięła zakład od zasilania z rzeki Kamiennej, w fabryce wstrzymano produkcję. Ostatecznie zamknięto ją w 1905 roku.

Budynek suszarni (prawdopodobnie)

Budynek stajni

Zabudowania są dość dobrze widoczne z pobliskiej drogi. Obejrzenie wszystkich ruin zajęło nam około 40 minut. W pobliżu zabudowań znajdują się różne nowoczesne rzeźby. Niestety cały obiekt jest dość zaniedbany:( Roślinność bardzo zarosła ruiny, na dnie kanału znajduje się pełno szkła(wyrzucanego tu przez okolicznych mieszkańców...dosłownie na naszych oczach!), mury są pomazane przez wandali, teren jest nieogrodzony, brakuje tablicy informacyjnej. Tak więc kompleks zabytkowy o prawie 200 letniej historii niestety niszczeje na naszych oczach:( Fajnie by było jakby powstało tutaj na przykład muzeum techniki...nim zabudowania ulegną całkowitej dewastacji.

Kanał łączący zakład ze Świśliną

Kamieniołom w Dołach Opacich

Do naszego kolejnego punktu wyprawy mamy do przejechania około 4 km. Jedziemy drogą spod walcowni, wzdłuż ogrodzenia, następnie skręcamy w prawo, po dojechaniu do skrzyżowania skręcamy w lewo. Jadąc cały czas tą drogą. W Dołach Biskupich należy skręcić w lewo, przejechać przez most i dalej jechać dość wąską i zarośniętą drogą, która zaprowadzi nas do kamieniołomu.

W kamieniołomie „Opacie Doły” do 1984 roku wydobywano dolomity. Po trzech latach został on wpisany na listę pomników przyrody województwa świętokrzyskiego. Odsłonięcie geologiczne przedstawia dolomity z dewonu środkowego, a także młodsze piaskowce z triasu i osady z permu. Warstwy skalne nachylone są pod dość dużym kątem. Niestety w pobliżu nie ma żadnej tablicy informacyjnej opisującej historię wyrobiska.

Zbiornik wodny Wióry

Wracając na główną drogę i poruszając się na południowy wschód (w kierunku Kałkowa) dojedziemy do zapory Wióry. Przy zbiorniku są miejsca parkingowe więc nie ma problemu z zaparkowaniem samochodu.
Zbiornik retencyjny na rzece Świślinie powstał w 2005 roku. Budowę zbiornika rozpoczęto w 1980 roku, przez lata wielokrotnie wstrzymywano i wznawiano prace. Aby uzyskać miejsce pod budowę zniszczono 101 gospodarstw, 3 młyny wodne i 2 szkoły. Zapora ma 21 metrów wysokości. Zbiornik służy do ochrony przeciwpowodziowej i produkcji energii elektrycznej.

Zbiornik wodny Wióry

Podczas budowy zbiornika w osadach pstrego piaskowca środkowego znaleziono naturalne odlewy tropów dawnych gadów, płazów i gadów ssakokształtnych. Zapytacie zapewne jak to odlewy? Już tłumaczymy:) Wzdłuż brzegu rzeki szedł sobie w trasie jakiś gad i pozostawił swój odcisk w nabrzeżnym mule. Trop przy sprzyjających warunkach wysechł i stwardniał. Podczas najbliższego wezbrania rzeki, woda naniosła piaszczysty osad który wypełnił stwardniały wcześniej ślad. Z biegiem czasu osad uległ scementowaniu i powstał piaskowiec, a na nim widoczne odlewy dawnych tropów:) Bogate znaleziska z rejonu zalewu doprowadziły do powstania największej na świecie kolekcji tropów wczesnotriasowych. Można ją oglądać w Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach. W pobliżu zapory ustawiono tablicę informującą o znaleziskach, a także skały z widocznymi tropami kręgowców.

1) Achnozaury (widoczny po prawej miał około 3 m długości, natomiast ten po lewej 1 m długości)
2) Wczesny lepidozauromorf, zbliżony do przodków jaszczurek i hatterii
3) Dicynodont - roslinożerny gad ssakokształtny (około 3 m długości)
4) Terapsyd - drapieżny gad ssakokształtny, zbliżony do przodków ssaków, pokryty futrem (około 1 m długości)
5) Płaz tarczogłowy z grupy kapitozaurów (około 2 m długości)
6) Prymitywny gad anapsydowy z grupy prokolofonów (około 0,6 m długości)
7) Archozaur zbliżony do przodków dinozaurów (około 1 m długości)